HO VÀ NHỮNG LƯU Ý KHI SỬ DỤNG THUỐC HO
Ho là một phản xạ tự nhiên của cơ chế tự vệ sinh lý quan trọng của đường hô hấp nhằm làm sạch đường hô hấp để tống các vật lạ như : chất dịch tiết, các chất kích thích,, vi khuẩn… ra ngoài.
Một số nguyên nhân gây ho :
- Cảm lạnh, nhiễm virus cúm, các tình trạng dị ứng, hút thuốc lá hoặc hút thuốc lá thụ động, không khí ô nhiễm .
- Ho cũng có thể là triệu chứng của một số rối loạn trong cơ thể (hen, viêm phế quản, viêm phổi, viêm xoang, trào ngược dạ dày- thực quản…) khi điều trị những bệnh này sẽ giảm ho.
- Ho do bệnh nhân sử dụng một số thuốc (điều trị tăng huyết áp bằng thuốc ức chế men chuyển có thể gây ho, khi ngừng thuốc sẽ hết ho).
Thường hay gặp hai loại ho: Ho khan và Ho có đờm.
Ho khan là ho không có chất nhầy. Bạn có thể cảm thấy cổ họng ngứa, rát họng, kích thích, khiến bạn ho không kiểm soát được và ho kéo dài có thê gây khản giọng hoặc mất tiếng, tức ngực.
Ho có đờm: khi ho thường khạc ra chất nhầy và đờm ( Có trường hợp đờm đặc quánh và bệnh nhân thấy tức ngực, nặng ngực khi khạc được đờm ra sẽ có cảm giác thoải mái nhẹ ngực hơn). Ho có đờm thường liên quan đến các bệnh đường hô hấp mạn tính.
THUỐC TRỊ HO VÀ MỘT SỐ LƯU Ý KHI SỬ DỤNG
1.Thuốc giảm ho: Thuốc giảm ho trung ương
Thuốc có tác dụng giảm ho do ức chế trung tâm gây ho ở hành tuỷ, đồng thời có tác dụng an thần, ức chế nhẹ trung tâm hô hấp như codein, pholcodin, dextromethorphan với các biệt dược như Neocodion, Codepect, Atussin, Rhumenol…
Codein
Codein (Methylmorphin) là alcaloid của thuốc phiện. Trong cơ thể, khoảng 10% Codein bị khử methyl thành morphin.
Codein có tác dụng giảm ho do ức chế trực tiếp trung tâm ho, nhưng làm khô và tăng độ quánh của dịch tiết phế quản. Dùng codein trong trường hợp ho khan gây khó chịu, mất ngủ và trong các chứng đau nhẹ và vừa.
Chống chỉ định: mẫn cảm với thuốc, trẻ em dưới 14 tuổi, bệnh gan, suy hô hấp, phụ nữ có thai.
Liều dùng điều trị ho khan: uống mỗi lần 10- 20 mg, ngày 3 - 4 lần.
Pholcodin
Tác dụng giảm ho mạnh hơn codein 1,6 lần, ít gây tác dụng không mong muốn hơn. Liều dùng: 5- 15 mg/ ngày
Trong đó codein và pholcodin có tác dụng gây nghiện, giảm đau và ức chế nhẹ trung tâm hô hấp.( Các thuốc hay dùng: Tecpincodein, Codefor…)
Những thuốc trị ho có chứa codein chỉ dành cho người lớn, không dùng cho trẻ em vì gây ức chế hô hấp. Đặc biệt những thuốc trị ho có chứa codein chống chỉ định cho trẻ dưới 18 tuổi vừa được cắt và/hoặc nạo V.A (dùng để giảm đau).
(Theo TT 07/2017 ngày 03 tháng 5 năm 2017 của Bộ trưởng Bộ Y tế)
Codein phối hợp với các hoạt chất với chỉ định chữa ho, hạ nhiệt, giảm đau ( dạng uống) với giới hạn hàm lượng Codein (tính theo dạng base) như sau:
- Dạng chia liều ≤ 12mg/đơn vị;
- Dạng chưa chia liều ≤ 2,5%
Được bán không cần đơn với số lượng tối đa cho 10 ngày sử dụng.
Cơ sở bán lẻ phải theo dõi tên, địa chỉ người mua trong sổ bán lẻ)
Dextromethorphan:
Là chất tổng hợp, đồng phân D của Morphin nhưng không tác dụng lên các receptor gây phản xạ ho ở đường hô hấp như Morphin nên không gây nghiện, không có tác dụng giảm đau và rất ít tác dụng an thần.
Do ức chế trung tâm ho, Dextromethorphan có tác dụng chống ho tương tự Codein, nhưng ít gây tác dụng phụ hơn.
Dextromethorphan chỉ định tốt trong trường hợp ho khan, mạn tính.
Chống chỉ định: quá mẫn với thuốc, trẻ em dưới 2 tuổi, đang điều trị bằng thuốc ức chế Monoaminoxydase (MAO).
Thận trọng: người có nguy cơ hoặc đang suy giảm hô hấp, tiền sử bị hen, dị ứng.
Liều dùng: uống mỗi lần 10- 20 mg, 4 giờ/ lần hoặc mỗi lần 30 mg, 6 - 8 giờ/ lần, tối đa 120 mg/ ngày.
Các thuốc nhóm này, nhất là Codein, Pholcodin, Dextromethorphan, chỉ dùng trong trường hợp ho không có đờm (ho do cảm cúm, ho do kích ứng, dị ứng), ho nhiều làm người bệnh mệt mỏi, mất ngủ.
Không dùng trong trường hợp ho có đờm (trong bệnh viêm phế quản mạn, giãn phế quản); không dùng cho người suy hô hấp, hen xuyễn, trẻ em, phụ nữ có thai và cho con bú.
2. Thuốc long đờm có tác dụng làm loãng đờm do:
a.Làm tăng sự tiết dịch, do đó tăng thể tích, khối lượng đờm, làm cho đờm loãng ra, dễ tống ra ngoài nhờ phản xạ ho. Các hoạt chất như Guaifenisin, Natribenzoat, Terpin, với các biệt dược: Passedyl,Toplexil…
b.Thuốc tiêu chất nhầy tác dụng trực tiếp lên đờm, làm thay đổi cấu trúc đờm bằng cách bẻ gãy các cấu trúc hóa học liên kết trong đờm (cầu nối disulphure, cầu nối oligo sacharid) nhưng không làm tăng thể tích, khối lượng đờm, khiến cho đờm giảm độ nhớt, độ quách, dễ tống ra ngoài khi ho khạc. Đó là các hoạt chất Acetylcystein, Ambroxol, Brohexin, Carbocystein…với các biệt dược: Exomuc, ACC, Acemuc, Suresh, Fluidase, Mucosolvan, Halixol, Bisolvon, Eprazinon, Rhinathiol…
.png)
Lưu ý: Nhóm thuốc long đờm, tiêu chất nhầy làm giảm độ đặc quánh của đờm, chất nhầy để dễ ho khạc nhưng có thể gây tràn dịch phổi và phá hỏng lớp chất nhầy bảo vệ niêm mạc dạ dày. Cần thận trọng với người có tiền sử loét dạ dày- tá tràng.
Thuốc long đờm không phải là thuốc chống ho vì thuốc không có tác dụng vào cơ chế gây ho, không cắt cơn ho.
3. Nhóm thuốc kháng Histamine H1( thế hệ 1) có tác dụng làm dịu, giảm ho và an thần như Diphenylhydramin, Chlopheniramin, Alimemazine, Promethazine được điều trị các chứng ho khan nhẹ do dị ứng, kích ứng.
Một số tác dụng phụ: gây buồn ngủ (do tác động trên các thụ thể H1 ở não) vì vậy khi dùng thuốc ban ngày lưu ý bệnh nhân không được dùng thuốc khi lái xe, lái máy bay, vận hành máy móc… Khuyên bệnh nhân dùng về đêm ( giảm ho,an thần, dễ ngủ về đêm )
Không nên dùng Nhóm thuốc kháng Histamine H1trong trường hợp ho có đờm, người hen xuyễn vì nhóm thuốc này cũng có tác dụng làm khô quách đặc dịch tiết, khó tống đờm, có thể gây ra cục đờm tắc nghẽn đường hô hấp
4.Các thuốc tê do tác dụng gây tê các ngọn dây thần kinh gây phản xạ ho nên làm giảm ho như các hoạt chất benzonatat, menthol, lidocain… được dùng qua đường hít, ngậm. Các thuốc làm dịu ho do có tác dụng bảo vệ, bao phủ các receptor cảm giác ở họng, hầu như: glycerol…
5. Các thuốc ho thuộc nhóm thuốc đông y (Thuốc ho bổ phế, Siro ho Bảo Thanh, Ho PH dạng siro, viên ngậm…) cũng có tác dụng giảm ho tốt trong các trường hợp ho khan, ho gió, đỡ rát hong… làm dịu cơn ho
Tóm lại : ho là cơ chế tự vệ sinh lý quan trọng để làm sạch đường hô hấp. Ho cũng có thể là triệu chứng của một số bệnh, một số rối loạn trong cơ thể. Khi nào sử dụng thuốc trị ho khan, khi nào dùng thuốc long đờm, loãng đờm, thậm chí dùng thêm kháng sinh là điều thầy thuốc luôn quan tâm để sử dụng thuốc trị ho đúng cách và đạt hiệu quả cao nhất.
Sử dụng thuốc trị ho cũng cần lưu ý: Thuốc giảm ho chỉ dùng cho trường hợp ho khan, không dùng cho người ho có đờm và có triệu chứng suy hô hấp. Nên dùng liều thấp nhất có tác dụng và trong thời gian càng ngắn càng tốt để hạn chế tác dụng phụ của thuốc.
Không dùng đồng thời kết hợp thuốc ho với thuốc long đờm vì đờm sẽ tiết nhiều hơn nhưng không ho khạc ra được. Những thuốc trị ho phối hợp nhiều thành phần (Neocodion, Codepect, Atussin…) ngoài tác dụng phụ còn có thể có những tương tác bất lợi với các thuốc khác khi dùng cùng lúc.
Sự thay đổi thời tiết ở thời khắc giao mùa cũng thường gây ra hiện tượng ho khan do dị ứng thời tiết. Xin mách các bạn một số biện pháp giúp phòng ngừa ho khan
-
Mặc áo đủ ấm khi ra đường tránh bị lạnh đột ngột
-
Tránh khói thuốc lá
-
Uống nhiều nước
-
Sử dụng máy tạo độ ẩm để làm ẩm không khí
-
Môi trường không khí lành mạnh để hạn chế các chất kích thích gây ho khan
Một số phương pháp giúp điều trị ho khan
-
Dùng kẹo ngậm ho, Viên ngậm ho, Siro ho chứa các thành phần như mật ong, tinh dầu bạc hà và khuynh diệp, có thể làm giảm kích ứng và giảm ho.
-
Kê đầu cao khi nằm. Nâng đầu cao khi ngủ có thể giúp giảm các triệu chứng chảy dịch mũi sau và bệnh trào ngược dạ dày thực quản.
-
Tắm nước nóng, nước ấm và hơi nước từ vòi hoa sen có thể làm giảm tình trạng khô và kích ứng họng.
-
Dùng thuốc giảm ho không kê đơn chứa Dextromethorphan.
Khoa dược Trường Cao đẳng Y Hà nội (Tổng hợp)